Сè повеќе сме сведоци на брутални сцени на насилство на улиците на градовите во Македонија. Луѓето се претепани до смрт пред „тивки набудувачи“ и бројни камери. Или, во полн трамвај, девојче е сексуално злоставувано и никој не и помага.
И што се случува во јавноста после тоа? Што правиме како заедница? По ваквите настани, некои (кои веројатно имаат врска со сторителите на еден или друг начин) го игнорираат и прикриваат проблемот, а повеќето, т.н. „обични граѓани“ се преплашени од овие сцени, веројатно повеќето размислуваат за жртвата да бев јас или мое дете. Ваквата непосредна реакција на насилство и ваквите мисли и стравови се сосема природна реакција на опасност и во неа нема психопатологија.
Сепак, она што се случува после тоа, и како последица на општото нерешавање на проблемот, е пресврт кон патологијата, и социјалната и индивидуалната патологија, т.е. прибегнување кон несоодветни и неконструктивни „маневри“ во умовите на набудувачите на насилството.
Да започнеме по редослед, прво од она што се случува на ниво на индивидуа, а потоа каква е последицата од таа пасивност и „замрзнување“ на поединците за целото општество. Конечно, да разгледаме што може да се направи за да се спречи несаканиот проток и проблемот кај поединците, но и во општеството како целина.
Причини и последици од пасивно набудување на насилство по поединец
Првото прашање што си го поставивме себеси и другите откако сме биле сведоци на сцени на брутално насилство е: Како е можно луѓето да извршат такво насилство и како е можно тоа да „помине“, т.е. дека не е спречено или санкционирано?
Зошто никој не и помага на жртвата? Дали луѓето се грижат? Дали станавме бездушни и ја изгубивме емпатијата / сочувството кон соседите?
Се разбира, јас не бев во кожа на специфични набудувачи, но според коментарите на луѓето во јавноста, може да се заклучи дека луѓето имаат сочувство и дека сцените на насилство врз другите навистина не ги оставаат рамнодушни.
Проблемот со нереагирање во Македонија, би се рекло, не лежи на психолошко ниво (т.е. можната психопатологија на поединците), туку е последица на недостаток на заштита од страна на државните служби (полицијата и судството на прво место).
Значи, кога медиумите ги покануваат психолозите да одговорат на прашањето зошто луѓето не и помагаат на жртвата, тоа прашање не се однесува на професија што може да даде значаен или практично корисен / корисен одговор или совет за тоа прашање.
Единствено што психологот може да каже за ваквите ситуации е дека набудувачите на насилството во Македонија не реагираат затоа што едноставно имаат вистински страв.
Стравувањата генерално можат да бидат реални / рационални и ирационални. Зборуваме за рационални стравови кога луѓето се плашат од опасност што може да се заклучи прилично со сигурност.
На пример, вистински страв би бил оној што го чувствуваме кога седиме во автомобил со пијана личност која вози со 200 км на час. Во таа ситуација, постои голема веројатност за несреќа.
Ирационалните стравови се претерани стравови. Такви се на пр. фобии. На пример, фобијата е кога некој толку многу се плаши од пајаци, што избегнува да оди на прошетка во природа. Таквиот страв е претеран. Таквите стравови се дел од работата на психотерапевтот, но вистинските стравови не се. Бидејќи вистинските стравови се прилагодливи и корисни. Тие имаат заштитна функција затоа што не предупредуваат на опасностите од животот и ни помагаат да се заштитиме. Затоа, вистинските стравови не припаѓаат на психопатологијата, туку напротив, на здравиот начин на реакција на опасна ситуација.
Второто прашање се однесува на психолошките последици од долгиот живот во опасна средина, богата со насилство, врз психата на една личност. Прашањето, значи, е што ни се случува кога живееме долго време во заедница во која нема правда и нема заштита за „обичниот човек“. Во средина каде опасноста се заканува од сите страни, и никој не нуди суштинско решение.
Покрај неодговорувањето на државните служби на насилство, тука треба да се додаде уште еден недостаток во македонското општество, што им отежнува на поединците здраво и конструктивно да реагираат на насилството во заедницата. Овој недостаток се однесува на отсуство на јасна идеја за тоа што е за луѓето да прават во таква ситуација. Имено, во Македонија, во јавниот дискурс, скоро никој не се занимава со јасна и практична концептуализација на проблемите и предлагање практични, конкретни и што е најважно, реално изводливи чекори во решавањето на проблемите.
Да се вратиме на индивидуата. Значи, кога поединецот се соочува со голема лична закана, со недостаток на заштита од оние кои треба да го штитат, па дури и повеќе, без никаква идеја од никого за тоа што може да се направи со овој проблем, тогаш тоа е сосема логично, дека поединецот ќе прибегне кон т.н. лошо прилагодливи механизми за справување.
Адаптивниот начин во овој случај би бил активно решавање на проблемот со насилството и активно да се заштити животот на луѓето. Сепак, бидејќи тоа недостасува, тогаш поединци во нивните глави прибегнуваат кон т.н. лошо прилагодливи механизми за справување.
Овие механизми вклучуваат, на пример, дисоцијација (еден вид „бегство од реалноста“, т.е. избегнување на свесно забележување опасност), сензибилизација (прекумерна преокупација со проблемот без да има корисни ефекти, развој на „преосетливост“ на проблемот, каде што тогаш е помалку опасно работите се перципираат како подеднакво заканувачки, губење на можноста реално да се процени опасноста), т.н. „Самозаштитно однесување“ како што се повлекување во домови и избегнување контакт со странци, избегнување читање вести или гледање телевизија, потоа рационализирање или прибегнување кон измислување „изговори“ или „оправдувања“ за насилно однесување или недостаток на безбедност во животот, како и бегство од ситуацијата (на пр. физичко бегство во странство или „бегство“ кон алкохол, дрога или лекови за смирување)
Што да правиме?
Пред сè, треба да се истакне дека психологијата и психолозите, како и секоја друга професија, имаат ограничен обем на дејствување. Како што е нагласено погоре, прашањата за физичка безбедност на граѓаните се надвор од досегот на психолозите. Решението за физичката безбедност е првенствено во доменот на законот и органите за безбедност (полицијата и судството).
Дел од решението може да лежи во медиумите. Може да се претпостави дека ако повеќе простор во јавниот дискурс се даде на конкретно, конструктивно и практично разгледување на проблемот, со акцент на можни активности и решенија, тогаш тоа ќе внесе одредена надеж кај поединците.
Поединците тогаш би имале можност да видат одредена шанса и одредена можност за личен ангажман во решавањето на социјалните проблеми.
Лана Енгел, м-р психолог, АКТ терапевт за novaekonomija.rs (текстот е прилагоден на македонски јазик и за македонското општество)
