Денеска живееме во свет каде што постојано се говори за човекови права и слободи. Универзалната декларација за човековите права, донесена во 1948 по бурниот период од двете светски војни кои сериозно го загрозија човечкиот и цивилизацискиот опастанок и напредок се чини дека никој не предвиде дека листата на човекови права постојано ќе добива проширување или барем проширување на размерите на примена на човековите права. Денеска, преголемото акцентирање на човековите права, наспроти класичните етички концепти за одговорност и должност наведе неколку скептични автори да го предвидат т.н. „идеологизирање на човековите права“.
Идеологизацијата на човековите права, повлекува создавање и ширење на комплекс идеи, кои правно се фундираат на декларациите за заштита на човековите права, но имаат идеолошка позадина, која повлекува политички импликации, го обликува општественото уредување, заедничкиот живот, меѓучовечката комуникација, па дури и на индивидуално ниво го обликува животиот стил на еден поединец и неговите животни погледи и убедувања. Додека постојано се повикуваме на тоа дека имаме право или слобода, кое инстанците на државата треба да ни го штитат и гарантираат, се чини дека се потешко е државата и нејзините организации да поделат правда, која се универзалните човекови права во прашање. Па оттаму и се поставува прашањето, во кои случаи јас имам право и слобода и дали тие се безгранични и неусловени?
Во суштина не постои такво нешто како неограничено право или неограничена слобода. Секое право на поединецот е условено од правото на другите поединци. Односно правото, дури и во правосудниот систем се третира како можност да се ужива сопственото право се додека не се судри со границите на правото на другиот. Односно секој еден може да го ужива своето право, доколку со истото не го загрози правото на другиот. Но вистинското прашање е дали е возможно да се постави јасна и недвосмислена демаркациона линија помеѓу моето право и правото на другиот доколку и двајцата според универзалните декларации ги уживаме истите права?
Доколку водат расправа еден свештеник, човек со религиозни убедување, чиј позиција во црковните кругови дури го обврзува да го чува словото дека светот е населен од биолошки мажи и биолошки жени, чија биологија им ја определува и општествената функција и од друга страна човек кој е поборник за родова еднаквост, таа расправа содржи спротиставени ставови. Но кога ќе се помине границата, која еден од учесниците во расправата би можел да го терети другиот за повреда на своето право? Доколку свештеникот изрази став дека жените се определени по божјиот закон да раѓаат и да ја продолжуваат антропогенезата и опстанокот на видот, ова тврдење за т.н. небинарна личност може да е навреда, бидејќи е генерализиран став, а личности кои имаат трансродов идентитет не ја исполнуваат таа функција и според дефиницијата на свештеникот тие не можат да раѓаат.
Од друга страна припадникот на унијата која пропагира родова еднаквост, вели дека христијанството како религија и не е баш повикана да шири мир, љубов и толеранција поради оззлогласеното инквизициско минато. Овој искажан став, како и претходниот содржи научна вистина, но поради генерализирачката основа може да претставува индивидуална навреда, затоа што не сите христијански свештеници треба да бидат таргетирани за одговорни за инквизицискиот период или поединечните инциденти кои се случуваат во рамките на Црквата. Оттука, идеолошката борба лесно може да се претвори во лична навреда и докажување за постоење на повреда на правото на другиот. Но иако, тежината на двете изречени тези може да се интерпретира како навреда и повреда на туѓите чувства, едното на база на религиска припадност, другото на база на родова припадност, само едното од нив може да биде санкционирано. Обично казна за говор на омраза како потежок облик на кривично дело дури и во македонското законодавство, но и навреда и клевета која повлекува граѓанска одговорност, може да се докаже и соодветно санкционира во зависност од тоа кој има поголема моќ, или поголема и посилна лоби заедница и етаблираност во структурите на власта.
Дури и во идеално сценарио кога двајцата противници во спорот би добиле еднакви санкции за навреда на другиот, би се постигнала правда, но прашање е дали воопшто некогаш луѓето ќе се наведат да разговараат, критикуваат и спорат на теми за кои имаат различно видување, бидејќи се свесни дека за тоа би можеле да одговараат.
Оттука концептот на човековите права и неговото претерано акцентирање, покрај тоа што води кон парадокс на апсолутна индивидуализација, води и во друг парадокс на дополнително затворање во заедниците со кои се идентификуваме и имаме чувство на припадност. Доколку сепак одбиеме да бидеме чувари на нашите светогледи и начин на живот и играме на каратата на толеранција, тоа значи дека немаме личен критериум и буквално се може да помине пред нашиот критички суд, ако воопшто е возможно да го имаме. Односно да дојдеме до ниво каде поединецот не е критичен, скептичен, сомничав, или барем нема слобода тоа да биде. Како што деконструкцијата во средината на минатиот век, како метод на постмодернистите, пред се на Дерида, го донесе убедувањето дека се може да се деконструира, а најмногу прашањето за идентитетот затоа што е општествено конструирано и не постои некоја метафизичка позадина која го еманира идентитетот. Но дури и кога станува збор за општествен конструкт кој е менлив, минлив и не е вечен како теолошките онтогониски инстанци, тој е нераскинлив дел од човечкото постоење. Човек надвор од општеството не би бил тоа што е. Особено не хомо сапиенс, за кого антрополозите велат дека ги надминал сите форми на човекот токму поради неговата вештина на пшрилагодливост и социјалност.
Правата на другиот завршуваат таму каде што почнуваат моите права, е дефиниција за слобода која е преземена од Томас Хобс и се нарекува негативна дефиниција за слободата. Затоа што судирот на правата понекогаш е неизбежен затоа што се случува со системи кои имаат поголема моќ да извршат притисок. Оттука и зголемувањето на суверенитетот на човековите права, само ја умножува моќта на државата и нејзините инстанци и го оттуѓува суверенитетот на меѓучовечките односи, заедницата и форми на култура. А државата по дефиниција има монопол на моќ. Со тоа, правопропорционално на растот на листата на човечките права, расте и моќ на државата кои истите тие права мора да ги гарантира. И на крај во потрага по остварување на правото, ќе поминете низ бесконечно долгите ходници од еден оддел до друг, од еден до друг шалтер, за да го остварите своето право, кое можеби како и главниот јунак во „Процес“ на Кафка, нема да доживеете никогаш да го остварите.
Автор: Магдалена Стојмановиќ – Константинов
