Долго време се говори за последното уметничко дело, за крајот на уметноста, за последниот уметник и секако за тоа колку постиндустриското општество ја помати границата помеѓу уметност и артефакт. И покрај тоа што овие расправи доминираат во теоријата на уметноста веќе неколку децении, се чини дека се помалку одговори и дефиниции за тоа „што е уметничкото“ може да се најдат денеска, бидејќи софтверите на ВИ успешно ви испорачуваат книжевен текст, слика, дизајн и сл, бесплатно, за кусо време со прецизно остварување на вашите желби и зададени команди. 

Дали новиот поредок на ВИ и новата генерација на софтвери која е се повеќе надоградувана и функционална во многу области, ја загрозува иднината на уметноста? Дали уметникот ќе остане без авторство во рамки на своето творештво? Дали на софтверот на ВИ треба да му се признае авторство и како треба да се цитира и реферира на тоа авторство? И за крај дали човекот е во епоха кога треба да го направи клучниот избор за сликата на иднината – да избере ВИ која е спротивна на него, или да избере уметност, филозофија и сл. каде што се отсликува неговата автохтона суштина?


Овие, но и многу други прашања ни ги одговара познатиот македонски визуелен уметник Матеј Богдановски. Тој е роден 1979 година во Скопје. Дипломира и магистрира на Факултетот за Ликовни Уметности во Скопје 2006 година, оддел сликарство, под менторство на проф. Симон Шемов.

Остварува неколку самостојни изложби во Скопје, Париз, Њујорк и учествува на повеќе групни изложби низ светот. На издавачки план има неколку стрипови зад себе, како „Патенталија и Тентелина“, „КШШЦ“, „Џукела и Пацоф“… а во 2022 година го објави и романот „Градски деца“.

  • Во твојата анализа за односот помеѓу ВИ и уметноста, претпоставувaш дека човекот станал уморен од себе и премногу мрзелив, така што одлучил да направи трансцендентација на својата свест во софтвери на ВИ или хардвери кои ќе се читаат со помош на комјутерската технологија. Овој процес на трансмисија на човечката свест или нејзино преведување (претставување) со некој вештачки јазик подложен на операционализација го нарекуваш пример за „дехуманизација“ на човештвото. Кои се импликациите од ваквата дехуманизација? Дали човекот ќе му ги препушти одлуките и изборите на софтверот на ВИ? Дали ќе му го препушти судот за праведното, убавото, доброто и лошото на овој софтвер? И дали тоа препуштање треба да се смета како дел од откажување од слободата, или човекот денеска е толку опседнат со сопствената слобода што препуштањето на одлуките и судовите би го направил за да се откаже од својата одговорност?

Богдановски: Секако да, тој веќе ја препушта во одредени сегменти, само е прашањето до која мерка и во кои области таа ќе навлезе. Јас конкретно се занимавам и го напишав мојот текст во однос на уметноста генерирана од вештачка интелигенција или како кратенка УГВИ.

Ако гледаме едноставно, уметноста е во голема мерка ослободена од одговорност и не е нешто од што зависи човековата егзистенција, но е многу битна во објаснување на нас како битија, битна е за нашата човечкост и човечност. Намерно ги двојам овие два појми, а под човечкост го подразбирам се она што нас не прави да сме луѓе, а уметноста е еден голем дел од тоа.

Под човечно подразбирам нашата способност за емпатија и подарувањето, па и жртвување за друг. Низ уметноста го следиме и развојот на целата наша цивилизација и затоа имаме историја на уметност. Сега прашањето е ЗОШТО ние сакаме еден толку голем дел од нашето човечко да го препуштиме на компјутерски софтвер, кој патем не може да ги поими вредностите на убаво, добро, лошо.

ЗОШТО ние сакаме нашата способност за креирање да ја сведеме и подредиме на проста, но брза компутација, кога таа е многу посложена, многу повеќе од тоа.

  •  Која е релацијата помеѓу авторството и субјективноста? Дали според тебе, треба да се признае авторство и авторско право по дело кое е генерирано од софтвер на ВИ? Дали претпоставуваш дека софтверот на ВИ, нема намера, идеја која не поттекнува од командите кои ги задава човекот, нема автентични доживувања и поради тоа не е субјект и не може да има авторски однос кон создавањето на уметничко дело? Што доколку се најдеш на изложба на еден хуманоид, кој има тело многу слично на човечкото, говори како човек и бихејворијално е невозможно да се процени дека тој е хуманоид, а не човек? Дали по други критериуми, на пример внатрешни за самите дела може да одредиш дека тие не се уметност или тоа ќе го направиш само доколку го имаш сознанието дека се генерирани од софтвер на ВИ?

Богдановски: Ова е извадок од мојот текст во кое го објаснувам проблемот на авторството.

Тука не е проблематично само тоа што компјутерот користи туѓи слики, па затоа авторството е доведено во прашање, туку пред се е прашањето ЧИЕ е тоа што е направено, како ЧОВЕЧКА ПРИКАЗНА, што веќе ја спомнав, односно, да појаснам, кога тој што ги дава параметрите што сака да биде изведено, со други зботови, нарачателот на делото, би го запрашале „што е тука твое” не само како извдба туку како личен печат, што е тука дел од него што публиката треба да го восприеми, не знам дали би имал друг одговор освен „идејата е моја”. Но идејата во креативниот процес не е доволна, таа е само појдовна точка. Секој може да има идеја, не секој може да ја изведе. Затоа авторството го добива изведувачот.

ВИ софтверот работи на еден многу прост принцип. Тој само спојува (сече лепи монтира) веке постоечки податоци со кои е нахранет. И ако тој хуманоид андроид е на вакво ниво може со многу едноставно прашање да го проверите. Само прашајте го „што ти значи ова” или „како дојде до ова дело” и ќе видите.

Но главното прашање околу целава УГВИ загриженост не е дали ќе познаеме, дали е тоа авторски етички или колку машината може и ќе може, туку , повторно, ЗОШТО ние се ставаме подредени? Зошто ние како луѓе ја оставаме нашата способност да кеираме и ја препуштаме на машина? Зошто, на пример, да слушам ВИ Нирвана кога таква песна, ма колку и да е во стилот на Нирвана, не е поетската приказна на Курт Кобејн.

  • Што е според тебе оригиналност на едно уметничко дело како највисока квалификација на уметничкото дело? И дали откривање на некоја нова идеја и иновација, непозната за човештвото е само уметност? Што тогаш правиме со миметичката уметност, со сликарските школи во уметноста (како кубизмот на пример) и сл. Сите тие имитираат некои идеи од природата или од основоположниците на правецот што го застапуваат? Дали миметичката уметност според тебе е неоригенална и треба да и го одземеме статусот на уметност?

Богдановски: За оригиналност во уметноста, воопшто, тешко е да се зборува, затоашто секоја новост произлегува како реакција или инспирација од нешто претходно.

Оригиналноста не е таа која е пресудна, туку автентичноста. Автентичноста произлегува од личното доживување, она што произлегува од самото битие на авторот. Затоа може да имаме школи и правци и делата изработени во нив да се легитимни како уметност. Најдобар пример за тоа е црковното сликарство, каде што постои КАНОН, како се сликаат сцените, со однапред поставена композиција и елементи, па пак можеме да ги препознаеме авторите или бар разликите во изразите, стиловите, таму каде што авторството не е запишано, а така е во најголемиот дел од средновековното црковно сликарство.

Би те поправил, кубизмот и сите изми на XX век не се школи туку правци, движења, кои имале свои начела, предмет на истражување по кои се воделе во создавањето на делата. Токму затоа може да има повеќе уметници кои се следбеници на ист правец или движење. Но она што го спомнав погоре, тие сите создавале свои автентични дела. И што е интересно за кубизмот кој го зимаш за пример до него независно дошле и Брак и Пикасо.

А дошле затоа што ИСТРАЖУВАЛЕ во својата уметност. И тоа е битно да се знае. Уметниците, особено од модерната уметност наваму, истражуваат во својата уметност и доаѓаат до нови идеи кои потоа и други уметници ги инкорпорираат. И тоа е тоа што е суштината и убавото, што е од човек за човек. Цела уметност и на индивидуален план и историски е една еволуција. Еволуција на индивидуа и еволуција на цивилизација. А сега одеднаш имаме нешто што имитира човечка дејност а ниe сме фасцинирани од тоа.

 

 

  • Дали самата ВИ може да се гледа како уметничко дело на човекот, бидејќи таа е негова креација, негова идеја, а создавачите на софтверинисто така тврдат дека имаат авторски момент на поврзаност со програмите од ВИ што ги создаваат?

Богдановски: Одговорот е многу краток. Не. Затоа што ВИ е само брзина на компутација на податоци, инжињерска работа и нема врска со уметност. Како што впрочем и не секое креативно изразување е уметност. И не треба да чуди тоа што сме дојдени до оваа состојба, затоа што уметност е нешто што навистина малку луѓе вистински го разбираат. И малку луѓе се бават со уметност, а уште помалку се тие шо се навистина добри во тоа, вистински уметници. И тоа е нормално до некаде, затоа што културата и уметноста доаѓаат последни во општеството, односно кога се друго,битно за нормален живот и функционирање на општеството, е обезбедено.

Голем дел од луѓето оди по музеи за да се слика до некое познато дело, да го стави на профил од социјална мрежа и толку. Да може да каже дека ја видел таа (слика, скулптура, што и да е) во оригинал. А не е целта само да се види, туку и да се согледа, на некој свој начин, ако нешто комуницира со консументот и делото.

Да може некој да ја разбере и да ја познава уметноста треба навистина многу труд, едукација и вложување. Впрочем, не секој тоа го може и не секој тоа го сака. И токму заради таа неукост, неупатеност, не разбирање што е уметноста во својата суштина, на УГВИ се гледа како на некаква гоелма револуција, достигнување, напредок, а всушност е едно обично самозалажување. Зад тие што ја користат, било како слободен израз или дизајн, стои или неталент или мрзливост и желба за брз и лесен начин на заработка со самозалажување. А и тој што сака да има таков дизајн или такво дело се самозалажува.

Интервјуто го спроведе: Магдалена Стојмановиќ

 

Можеби ќе ве интересира:

Збирка научнофанстастични раскази „Денот кога заборавивме да плачеме“ го ангажира читателот во разликување на ВИ авторство и човечко авторство