Во спомен-центарот за геноцид надвор од Сребреница, илјадници едноставни бели гробници се протегаат низ нежно наклонетиот рид, онолку колку што може да види окото.
Во близина, во текот на неколку дена во јули 1995 година, силите на босанските Срби систематски убиле околу 8,000 бошњачки мажи и момчиња. Тоа беше најлошото злосторство во војната во Босна и останува единствениот масакр на европско тло од Втората светска војна наваму.
Дури и денес, останките од жртвите сè уште се наоѓаат и идентификуваат. Благодарение на прикриената операција за прикривање на злосторствата со копање и распрснување на содржината на масовните гробови, има случаи во кои делумно остатоци од истата личност се пронајдени на дури пет места оддалечени неколку милји. На комеморацијата на 25-годишнината во саботата, најмалку осум жртви конечно ќе бидат положени на свој вечен одмор на гробиштата.
Меѓутоа, четврт век по настаните, вистината за тоа што се случи во Сребреница е подложено на растечки хор на негирање, почнувајќи од самата Босна па низ целиот свет, преминувајќи од работ на крајната десница во мејнстрим дискурс.
Во Сребреница, негирањето започнува со градоначалникот. Сегашното население од околу 7.000 жители е една петтина од вкупното и сега има повеќе Срби од Бошњаци, што претставува пресврт на ситуацијата пред војната и геноцидот. Пред четири години, Сребреница го избра својот прв српски градоначалник, Младен Грујишиќ, а официјалната реторика се смени преку ноќ.
Грујишиќ (38), поранешен енергичен учител по хемија, нема време да зборува за геноцид. „Ниту еден Србин не можеше да негира дека Бошњаците беа убиени овде во ужасни злосторства … но геноцид значи намерно уништување на еден народ. Немаше намерно обид да се стори тоа тука “, рече тој во интервјуто во неговата канцеларија во центарот на Сребреница.
Тој имаше 10 години кога започна војната. Татко му беше убиен за време на војната во село недалеку од Сребреница. Грујишиќ истакна дека имало жртви од сите страни за време на конфликтот, кои ја разделиле мултиетничката Босна по распадот на Југославија.
Но, што е со меѓународните судови кои форензички ги искористија доказите и дојдоа до заклучок дека систематското колење околу Сребреница во јули 1995 година, претставува геноцид, за разлика од другите злосторства за време на војната?
-„За жал, сите овие судови беа пристрасни против Србите и ова само ги продлабочи поделбите тука“, изјави тој. Тој ниту еднаш за време на својот мандат како градоначалник не го посетил споменикот за геноцид, кој е на пет минути возење од градското собрание.
Неговите ставови се во согласност со оние на повеќето српски политичари во Република Српска, српскиот ентитет, кој сочинува половина од комплицираниот повоен политички систем во Босна. Милорад Додик, српскиот член на трипартитното претседателство на Босна, го нарече геноцидот во Сребреница „фабрикуван мит“, а властите на Република Српска формираа комисија за испитување на настаните. Неговиот извештај, што се очекува кон крајот на оваа година, се очекува да ги избегне злосторствата на силите на босанските Срби.
„Ова е следната фаза, дури и полошо од негирање на геноцид: да се обидеме да создадеме нова историска реалност“, рече Серж Брамерц, кој мина скоро една деценија како главен обвинител во меѓународниот кривичен трибунал на ООН за поранешна Југославија во Хаг. Трибуналот ги осуди политичкиот водач на босанските Срби, Радован Караџиќ и воениот командант Ратко Младиќ за геноцид, воени злосторства и злосторства против човештвото.
Геноцидот одамна е инспирација за екстремно десничарските екстремисти и исламофобите. Напаѓачот на џамијата „Крајстчерч“ минатата година свиреше песна во која го прославуваше Караџиќ веднаш пред нападот, а години порано Андерс Брејвик исто така бараше инспирација во Балканските војни и српскиот ултранационализам.
Меѓутоа, неодамна, прашањето за геноцидот доби се поголемо одобрување. Најмногу вознемирувачко за преживеаните беше доделувањето на ланската Нобелова награда за литература на австрискиот писател Питер Хандке. Тој одржа говор на погребот на српскиот лидер Слободан Милошевиќ и даде голем број ревизионистички изјави за настаните од војната во Босна, кои доведоа до обвиненија за негирање на геноцид.
Целата сторија на guardian.co.uk можете да ја прочитате тука
