Замислете општество во кое жените наеднаш ги губат сите свои права. Правото да располагаат со сопствени финансии, да работат, да заработуваат, да бираат животни сопатници, да се прашуваат дали ќе станат мајки? Ваква мисловна вежба ни поставува Маргает Атвуд во книгата „Приказна за робинката“ (The Handmaid’s Tale).
Големите мислители низ историјата честопати си го поставувале прашањето, како би изгледало општество кое совршено функционира и во кое луѓето би живееле на најоптимален начин. Во историјата на западната мисла, постојат голем број наслови кои се однесуваат токму на замислата за идеалната дражава. Од „Политеја“ на Платон, преку „Политика“ на Аристотел, па се до „Утопија“ на Томас Мор и „Градот на Сонцето“ од Томазо Кампанела. Откако идејата за комунистичко општество, на Маркс и Енгелс ја покажа суровата страна на реалноста и уште еднаш потврди дека нештата може да бидат посакувани само на ниво на идеја, се повеќе дистописки романи и филмови се создадени токму како антипод на утописката желба.
Маргарет Атвуд, утописката замисла, ја поставува на ниво на мисловен експеримент. Ајде да креираме идеална држава и да замислиме како е да се живее во неа? За идеалниот систем да функциуонира потребно е пред се жените да ги изгубат сите свои права и да добијат свои точно определени функции во општеството. Атвуд презентира состојба во која човекот како резултат на претераната индустријализација и експлоатација на природата, ја губи способноста за размножување, а дури и кога има фертилитет, постои голем број на „дефектни“ деца.
Соочувајќи се со ваква состојба во општеството, системот одлучува да се фокусира токму на фертиноста и таа за жените да стане нивна единствена карта за мирен и лагоден живот. Една група на жени, почнуваат да го „позајмуваат“ своето тело на брачни парови кои не можат да имаат деца, или едноставно богатите сопруги не сакаат да си го измачуваат телото со сите предизвици кои ги носи зачнувањето, бременоста, доењето на новороденчето и сл.
Затоа почнува селекција на жени во фертилен период, кои стануваат „робинки“ на побогатите семејства и имаат единствена цел на свет да донесат здраво дете. По раѓањето, робинките не го задржуваат мајчинското право над детето, тие не се мајки, само го раѓаат детето, кое понатаму го презема друга мајка како свое. Робинките буквално почнуваат да се користат како машини за производство на месо и инкубатори. Единствено задоволство што робинките го имаат е да избираат што ќе јадат и пијат за време на бременоста и лактацијата. Во сите други фази нивните лични афинитети и потреби не се важни, а во името на здрав пород имаат и строго контролирани навики, начин на исхрана и животен стил.
Во такво општество се е дефинирано со закони, постои јак државен механизам, а најсилните алатки за управување се полицијата и религијата. Но религијата во дистопиското општество од иднината како што ни го прикажува Атвуд, има функција да ги заплашува и контролира луѓето, да создава креативни механизми на казна и нема никаква духовна улога. Религијата не е избор и потреба на верниците, таа станува нивен кошмар на јаве.
Постојат две групи на жени, оние кои служат со своите тела за репродукција, за негување на децата и нивно воспитување и жени кои се сопруги на моќни мажи и на прв поглед се чини дека се привилегирани. Но и покрај тоа што постојат жени со различна класна припадност, богатите жени не се помалку робинки од самите робинки и слугинки. Тие мора да се адаптираат на ригорозните општествени норми, да ги гледаат своите мажи како спијат со робинките, само за да добијат пород, длабоко се несреќни поради тоа што не можат да станат мајки и генуино да ја почувствуваат мајчинската љубов. Богатите жени немаат мајчински инстинкти, но децата се само нивни поради што државата токму нив ги препознава како мајки.
Додека се чини дека романот е феминистички, одговорот на прашањето кој е вистинскиот господар на робинките е вистинска енигма. На почетокот се чини дека тоа се побогатите жени, нивните господарки на кои робинките им ги раѓаат децата. Но понатаму читателот сфаќа дека и господарките имаат несреќни судбини и се тажни ликови. Виновници за робовладетелската состојба не се ниту мажите, командирите на робинките кои ги користат како биолошка машина за создавање на потомство. Читателот може да заклучи дека дури и мажите се „жртви“ на силна репресија. Тие немаат слобода да се разведат од своите сопруги кои одамна не ги сакаат, ниту можат да изберат да бидат во друштво со робинката со кои ја делат интимата и природно развиваат симпатија. Просто системот создал механизми поединците да ги стави во точно определени улоги, а секое прекршување на правилата строго се казнува.
Всушност Маргарет Атвуд не ја прикажува само судбината на жените низ минатото, таа многу повеќе ја прикажува иднината, која веќе во денешно време се надѕира. Концептот на сурогат мајчинство, каде што раѓање на децата станува бизнис или решение кое не треба да ја наруши комоцијата на богатите семејства е актуелен и денеска. Намалувањето на наталитетот, белата чума, стареење на населението и другите демографски појави навестуваат дека предвидувањата на Атвуд се темелни и засновани. Дали на врата ни чука нов систем во кој индивидуалната слбода ќе почне да се губи во име на идеалната држава? Дали системот ќе стане поважен од поединецот? Што се е човек способен да жртвува за сопствената слобода?
Романот „Приказната на робинката“ е живописен опис на слободата која човекот не знае да ја цени доволно, а тогаш кога ќе ја изгуби, способноста на човекот да се адаптира и конформира само се зголемува. Човечката способност за прилагодување е многу поеластична од човечката способност за уживање во слободата. Пораката која ја праќа Атвуд е еквивалентна со ставот на Фром за слободата како состојба која најмногу врзува, затоа човекот е во постојано „Бегство од слободата“. Да се биде слободен значи да се биде и одговорен, а на човекот никогаш не му е доволна слободата. Тој секогаш мечтае за уште слобода. Вистинското прашање што секој треба да си го постави е токму прашањето кое Атвуд го поставува како хипотеза на почетокот од романот „Што ако се оствари, тоа што го посакуваме“? Дали тогаш ќе го живееме нашиот рај или сопствено произведениот пекол?!
Автор: Магдалена Стојмановиќ
