Срѓан В. Тешин: Литературата не ја става вистината на прво место, разбирлива e потребата писателите често да бараат теми и мотиви во сеќавањата на детството и младоста

Срѓан В. Тешин (Мокрин, 1971) е современ раскажувач и романсиер чии дела се читани и преведувани на десет европски јазици, меѓукои и македонскиот. 

Студирал филозофија и комуникологија во Белград. Дипломирал поетика на расказ.
Уредник е на седум тематски антологии, панорами и избор на раскази. Автор е на тринаесет книги во проза: Сјаен наслов за пантомима, Антологија на најдобрите наслови, Казимир и други наслови, Низ пустината и прашината, Клетвите на готвачот и други гадости, Алтернативен водич за Вавилон, Под линијата, Приказни од Марс, Гори, гори, гори, Мои, Лука вели, Мокрински хроники и Црна Ангелија.

Добитник е на стипендија од Фондот „Борислав Пекиќ“, Медал за култура за мултикултурализам и интеркултуралност на Институтот за култура на Војводина, награда за Книга на годината на Друштвото на писателите на Војводина и Награда за Книга на годината за деца и млади од град Ниш.

Книгата Приказни од Марс влезе во потесниот избор за наградата Андриќ и наградата „Златен сончоглед“, а Мокрински хроники влезе во потесниот избор за наградата Роман на годината на НИН.

Застапено е во домашни и странски антологии и избори од српската современа литература. Неговата приказна „Where Is Grandma, Where Do You Think She Hides?“, од книгата Приказни од Марс, беше вклучена во Антологијата на најдобрите европски приказни на американскиот издавач Dalkey Archive Press.

Член е на српскиот ПЕН центар. Живее во Кикинда.

За порталот „Мој збор“ говори за феномонеологијата на животните како ликови во литературното тврештво, за нивната застапеност во неговата нова збирка раскази „Црна Ангелија“, како и за детството и младоста низ призма на фактографско сеќавање или проекции и индуцирања на емоции во перспектива на минатото. Со Срѓан В. Тешин, говоревме и за „падот“ на оргиналноста и креативноста во литературното творештво, за тоа дали ВИ претставува негација на убедувањето дека човек-автор е единствената инстанца способна за креативно творештво.

Целиот разговор можете да го прочитате во продолжение:

Вашата нова збирка раскази, Црна Ангелија, особено се фокусира на две, според Јасперс, предегзистенцијални фази во животот на поединецот – детството и младоста. Дали мислите дека детството и младоста се периоди во животот на човекот кои секогаш се во перспектива на сегашното гледање на минатото и се присутни едноставно во нашите сеќавања и носталгија? Бидејќи во детството и младоста човекот отсуствува од себе и е глагол, тој живее и е во постојан процес. Немате време за егзистенцијално размислување за светот околу вас и за себе? Дали детството и младоста се само перспективи на човекот во егзистенцијална фаза и секогаш во минатото?

Срѓан В. Тешин: Иако, во суштина, веќе во детството и младоста ги фиксираме нашите вистини за нештата и појавите што не опкружуваат, сепак сеќавањата од детството и младоста се провизорност што нема многу врска со вистината. Или, да го парафразирам Кнаусгард: Меморијата не ја става вистината на прво место, бидејќи барањето за вистина никогаш не одредува дали меморијата точно ќе го претстави настанот или не.

Затоа, „митските места на нашите сеќавања“ се најчестите трикови на нашата селективна и несигурна меморија. Со оглед на тоа што и литературата не ја става вистината на прво место, сосема е разбирлива потребата писателите често да бараат теми и мотиви во сеќавањата на детството и младоста. Дури и кога писателот сака најверно да посведочи за своето детство, сеќавањето му откажува, бидејќи е подложно на лингвистичка стилизација, преработка, средување и надградба. Според тоа, писателите имаат различни потреби да го поправат своето детство.

Мечта на писателот не може да биде ограничена со временски рамки. Патувајќи низ времето и пишувајќи за светот на детството и младоста, кој продира во сегашноста поради интензитетот на доживувањето, писателот создава еден сосема нов свет. Искуството на писателот е проткаено со спомени од детството и младоста, но поради силните компензации, тоа не е нужно она детството и сегашност на неговото алтер-его опишани во книгата. Затоа моите приказни и романи, кои се напишани во форма на автофикција или мемоарска фикција, не претставуваат обична збирка на факти и документирани вистини од мојот приватен или интимен живот, туку повеќе литераризиран и универзален одраз на сегашноста преку призма на минатото.

Во вашата нова збирка приказни / раскази, животните се вклучени и опишани преку посебна естетика. Каков е односот кон животните во детството и младоста? Можеме ли да ги примениме етапите на Киркегор дека во младоста човекот ги гледа животните преку естетска перспектива – односно ги гледа – како интересни, убави миленичиња, во зрелоста преку морална перспектива. На пример, тој сфаќа дека на тие миленици им треба посебна грижа и завршува како Шопенхауер со религиозно верување дека и миленичињата имаат душа?

Срѓан В. Тешин: Отсекогаш сум ги набљудувал животните низ перспективата на сложена комуникација со нив. Кога еднаш направив интервју со нашиот познат писател и драматург Угљеша Шајтинац, му поставив прашање за неговите текстови за животни, слично на твоето, на што тој ми одговори: „Јас не сум научник, натуралист, не сум ни љубител на природата. Јас сум писател кој страда од традиционални и класични претстави.”

Би можел да одговорам на ист начин. Моите идеи за животните се формираа во моето детство и младост. Со оглед на тоа што пораснав во Мокрин, на село, не можам да ги гледам животните како „пониски видови“, туку идеалистички: како суштества еднакви на луѓето. На село има безброј такви примери: овчарите се однесувале со кучињата како да се луѓе, паорите често спиеле во штала со коњи, па дури и „разговарале“ со нив, кравите им биле најголемото богатство, борбените гусани во Мокрин ги сметаат за членови на семејството.

Дали писателот има можност да го земе наративот на своето милениче и да направи расказ или книга каде главниот наратор е домашна мачка, на пример? Како ќе изгледа таа приказна? Дали раскажувачот е всушност човек кој ги индуцира својствата и јазикот на мачката или „светот“ на животните останува затворен за нас и подложен на интерсубјективност и антропоцентрична феноменологија?

Срѓан В. Тешин: Не е невообичаено што селаните на животните им давале човечки карактеристики. Во оваа смисла и не без причина, мојата Црна Ангелија започнува со цитат од книгата Ѕверови на Хулио Кортасар, кој гласи: „Во суштина, никој не може да знае што е животно, делумно затоа што никој не може да знае што е нешто (Кант dixit) , а исто така и затоа што се чини невозможно да се смета животно без тоа да се прави од сопствената антропоморфна позиција, од која мислењето на тетка ми за злобата на пумите и мојата братучетка, за зависта на мачките или за пророчката јаснотија на бувовите.”

Поради оваа „антропоморфна положба“ нема вистинска комуникација меѓу животното и човекот. И, повторно да го цитирам Шајтинац: „Се надевам дека животните немаат мислење, затоа што се плашам од одговорот што би го имале кон луѓето“.

Во Црна Ангелија, ја доведувам во прашање таа многу „антропоморфна позиција“, барајќи го човекот кај животните и животното во човекот.

Кога ќе го спомнете „мачкиниот јазик“, да не заборавиме дека мачорот Бегемот од „Мајсторот и Маргарита“ на Михаил Булгаков ја има една од главните улоги во романот. Да напоменам и дека слични примери на „зборливи животни“ има и во српската литература, на пример, во книгата на Милета Продановиќ „Ова може да ви биде среќен ден“, наратор е кучката Милица. За разлика од горенаведеното, животните во мојата Црна Ангелија се тивки придружници и придружници на луѓето.

Со оглед на тоа дека сте писател со импресивни филозофски знаења и образование, би сакал да се осврнам на современите струи и да ве замолам да ја дополните следната мисла на Ксенофан – Да имаа животните богови, тие би ги насликале како себе, а нашиот додаток е доколку роботите имаат богови како би ги претставуваат нивните богови?

Срѓан В. Тешин: Во мојот случај впечатливи се само дупките во моето филозофско знаење и образование. Мојата практика на филозофија е неакадемска и неконвенционална. Јас сум приврзаник на тезата дека литературата не е слугинка на филозофијата и оттука, ова го споменувам само како пример за современата книжевна практика, сосема разбирливи коментари за тоа како прозата на Кнаусгард е премногу „забиберена“ со филозофија.

1 на 5

Од домашните филозофи најблизок сум со Јовица Аќин како филозоф-есеист и Предраг Крстиќ како писател со широки филозофски интереси. Токму во книгата Филозофско животно на Крстиќ се следат и толкуваат симболичките вредности што им се припишуваат на животните и промените во нашиот однос кон нив.

Во едно поглавје, авторот се осврнува на Ничеовата традиција, според која човекот се дефинира како не-животно и како суперживотно. Меѓутоа, наместо да биде така, поединецот да биде цел, а не стадото, дошло до „најлошо недоразбирање“ и „фундаментална грешка“, така што човекот е само „животно, [кое] кога живее меѓу другите од неговиот вид, има потреба од господар“.

Во Европа владееше „човекот од стадото“, а неговите доблести беа единствените вистински човечки доблести. Ова е карактеристика и на христијанството, бидејќи на „стадото“ му треба „пастир“. Од друга страна, супериорноста на човекот над животните е изразито теолошка.

Во атеистичкиот хуманизам, човекот се става на празното место на Бог. Последиците од нашата технолошка цивилизација сè повеќе одат во прилог на идејата за робот, како заканувачко човечко создание кое повеќе не е под иницирана контрола на креаторот и кое, така отуѓено, лесно може да се сврти против него. Боговите на роботите, во оваа смисла, би се појавиле како последица на лошите ефекти на добрите намери на творецот.

Можете ли да замислите иднина која вклучува вештачка интелигенција или роботика во секојдневниот живот на еден писател? Ако ангажирате робот кој ќе ви помогне да пишувате книги. Дали тој би бил само уште една куцача машина што ги снима вашите мисли и нацрти или би му дозволиле да дава предлози, идеи, па дури и да ја уредува вашата книга?

Срѓан В. Тешин: Немам апсолутно никакво искуство со чет-ботови и апликации за генерирање текст. Немам потреба да барам таков вид помош за пишување во моментов. Моето лаичко мислење е дека роботите сè уште не достигнале ниво на креативност што може да одговара на човечката имагинација. Читањето и пишувањето се креативна работа.

Дури и уредувањето книги е креативна, индивидуална и субјективна работа. Не можам ни да замислам ситуација во иднина кога робот би ги заменил моите јазични консултанти и уредници. За да дозволам робот да интервенира на мојот текст, прво би морал да престанам да го перципирам како машина, што во моментов не е случај. На крајот на краиштата, јас сум дете на аналогна возраст, црно-бели телевизори, VHS-касети и плеери.

Дали мислите дека има криза на автентичната креативност и дека идеите се циклични и се повторуваат, особено денес кога одредени модернистички трендови ја прогласија смртта на последниот уметник, последниот филозоф итн.?

Срѓан В. Тешин: Теориите за „крајот на историјата“ или „смртта на авторот“ се надминати. Нив ги негираат настаните како пандемијата Ковид-19, војната во Украина и Палестина или, на крајот, автофикцијата како жанр во кој е подвлечен знакот на еднаквост меѓу авторот и неговото дело. Верувам дека има нешто што колоквијално би го нарекле „духот на времето“. Секако дека има мода и трендови. Дури и приказната за „кризата на оригиналноста“ е неоригинална.

Да се ​​потсетиме само на оној писател од најстариот преживеан литературен текст кој се жали што сите теми се потрошени и дека нема за што да пишува. Четири милениуми подоцна, писателите сè уште го даваат истиот аргумент. Едно е сигурно, епидемијата на автофикција во литературата е во опаѓање; рака на срце, тоа беше возбудливо време за нас како читатели и како писатели, а она што носи иднината е равенка со многу непознати.

Разговорот го водеше: Магдалена Стојмановиќ