Една од најпознатите филозофски максими која се врзува со Сартр е „другиот е мојот пекол“. Оваа реченица во себе носи многу значења, а секој од нас го асоцира на различен начин поради што секој може да има подразбира различни значења и смисла. Сепак факт е дека максимата „другиот е мојот пекол“ носи со себе универзална вистина и токму затоа е една од најпопуларните во историјата на човековата мисла.
Во основата на реченицата „другиот е мојот пекол“ се крие целата смисла и суштина на Сартеровото поимање на смртта. Според Сартр секој човек ја искуствува смртта со посредство, односно секој од нас смртта ја запознава кога ќе му умре некој близок или ближен.
Човекот нема директно искуство со смртта. Затоа што смртта е негација на животот. Стоичарите велат „Кога ние сме тука, смртта ја нема, кога смртта е тука, ние веќе не сме“. Што значи дека ние со смртта немаме никаква директна врска, туку секогаш се разминуваме без да се допреме.
Не е случјано тоа што во својата белетристичка форма на творештво, Сартр ја вклучува токму смртта како една од главните теми. Или романот почнува со смрт на некој близок на главниот лик и протагонистот или смртта се случува во текот на дејството со што се случува заплетот, или кулминацијата на делото.
Во неговите филозофски книги, Сартр ја апстрахира и рафинира идејата за смрт и тоа на апстрактен начин. Ако белетристиката е обид на Сартр да го презентира своето поимање на смртта, во најразбирлива форма и блиска за секој просечен мислител, филозофските дела изобилуваат со апстрактни форми.
Сартровото дело „Битие и ништо“, иако на оригинален начин ја разработува темата за смрт, која се смета за егзистенцијалистички повик, ова дело не може да се разбере изолирано, без да се имаат предвид другите референци од историјата на филозофијата и современици на Сартр. Еден од нив е Хајдегер кој извршил силно влијание во поимањето на смртта и другите егзистенцијалистички теми врз Сартр.
Ако Хајдегер тврдеше дека човекот е тукабитие (dasein) токму поради неговата свесност дека е смртно и конечно битие, Сартр тврди дека смрттноста го прави човекот битие-за-другиот.
Хајдегеровото тукабитие (Dasein) значи дека човекот со својата свест дека е смртен во текот на животот се труди да ги осмисли нештата околу себе и сопствениот живот. Човекот станува свесен за себе, својот морал и опкружување бидејќи е свесен дека конечноста му дава можност да живее автентичен живот. Или најпросто речено не е исто дали ќе умрете како масовен убиец, херој кој спасува дете од давење и го ризикува својот живот, или како самоубиец. Секоја смрт, претставува осмислување на животот на човекот.
Сартр, пак, смета дека смртта ја доживуваме преку другиот. Најтешката ситуација во кое може да се најде едно човечко битие е токму кога ја искусува смртта на својот близок. Без смртта, другиот и неговото постоење, ни се малку познати или барем не се занимаваме генуино со постоењето на другиот. Дури кога ќе умре некој наш близок, на пример родител, сфаќаме дека многу малку знаеме за тоа која му била омилена храна, омилена боја, малку знаеме за стравовите на блиските и нивните желби, но нивната смрт длабоко нѐ трогнува.
Впрочем другиот е прозорецот кон смртта, преку другиот ние можеме најблиску да се соочиме со смртта и тоа е една од главните причини зошто токму другиот е „мојот пекол“.
Интересна е да се спомене и врската помеѓу слободата и смртта во филозофијата на Сартр. Имено Сартр се согласува со Хајдегер дека смртта му дава извесна слобода на човечкото битие. Но додека Хајдегер сметаше дека таа слобода се фундира на можноста да направиме избор како ќе живееме, какви избори ќе правиме и тоа ќе не дефинира како луѓе, Сартр спротивно на Хајдегер смета дека не е возможно човекот да живее определено и неопределеноста му дава апсолутна слобода.
На пример, доколку книгата „Етика“ на Спиноза не е објавела постхумно и доколку Спиноза умрел пред да ја напише „Етика“ неговиот живот би бил сосема поинаков и тој не би бил Спиноза без својата „Етика“. Но, Спиноза имал мали и ограничени можности да детерминира дали ќе ја напише „Етика“ и кога таа ќе се објави. Зошто смртта кај секој човек е ненадејна, таа бдее над секој од нас и секој момент од нашиот живот може да е последен.
Смртта го прави човечкиот живот неизвесен и неопределен. Затоа и човекот е слободен. Тој не мора да прави никакви избори, не мора да живее целнорационално, да биде во трка по било што, затоа што не може да определи ниту кога ќе умре, ниту како, ни дали ќе може да го постигне сето она што го планира во својот животен век. Смртта е премин во ништо, а таквиот апсурден факт каков што е човечкиот живот на човекот треба да му донесе неограничена слобода. Еден тип на апатија за тоа дали и на кој начин ќе живее, да не живее во стрес и агонија, да нема животна секирација зошто во секој момент може да дојде смртта и да го прекине тоа што човекот го започнал како дејствување.
И покрај тоа што Сартр прави значаен чекор во егзистенцијалистичкиот правец во филозофијата, неговото поимање на смртта не може да се разбере без да се познава Хајдегеровото „Битие и време“. Дури и насловите на двете можеби најзначајни книги за историјата на филозофијата од 20ти век, се напишани од Хајдегер и Сартр и носат слични називи, Хајдегер го именува своето дело „Битие и време“, а Сартр „Битие и ништо“. Познавачите на историјата на филозофијата знаат дека не само Хајдегер и Сарт, туку многу други филозофи од историјата на филозофијата одат во „пар“ или се две лица на иста паричка. Таква судбина ја имаат Платон и Аристотел, Кант и Хегел, Шопенхауер и Ниче…
Сепак мора да се признае дека филозофите развиле навистина суптилни теории и експликациони системи на тема смрт. Од Стоиците, преку Епикур, средновековните мислители, Кант кој на смрт гледа како на идеја која нема потекло во искуството, па се до Хајдегер и Сартр, филозофите создале систем од задоволувачки теории на тема смрт за сите кои не се плашат да се соочат со ова ни малку пријатна тема.
Автор: Магдалена Стојмановиќ
